کنترل دستوری ارز راهحل نیست
احمدعلی همایونی در گفتگو با خبرنگار گروه اقتصادی پایگاه خبری تحلیلی «بلاغ» اظهار کرد: نرخ ارز در اقتصاد ایران طی سالهای اخیر به کانون اصلی بیثباتی اقتصادی تبدیل شده و تأثیر مستقیمی بر تورم، هزینه تولید و انتظارات عمومی گذاشته است.
در این گفتگو، استاد دانشگاه و عضو بنیاد پژوهشگران جوان ریشههای نوسانات ارزی را واکاوی و راهحلهای کوتاهمدت و بلندمدت را مورد بحث قرار داد.
بلاغ: به نظر شما چرا نرخ ارز در ایران تا این حد بیثبات و تحت تأثیر شوکهای مختلف قرار میگیرد؟
همایونی: نرخ ارز در ایران صرفاً تحت تأثیر عوامل مقطعی نیست، بلکه بازتابی از عدم تعادلهای ساختاری در اقتصاد کلان است. کسری بودجه مزمن، رشد بیرویه نقدینگی، ضعف نظام بانکی، محدودیت دسترسی به منابع ارزی و چندنرخی بودن ارز، همگی فشار مستمری بر پول ملی وارد میکنند. در چنین شرایطی، هر شوک داخلی یا خارجی—چه سیاسی و چه انتظاری—به سرعت به بازار ارز منتقل میشود و باعث جهشهای ناگهانی میشود.
بلاغ: برای کنترل این نوسانات در کوتاهمدت چه اقداماتی ضروری است؟
همایونی: در کوتاهمدت هدف اصلی باید مدیریت نوسانات و جلوگیری از تشدید شوکها باشد، نه تغییر روندهای بنیادین. سه محور کلیدی در این زمینه وجود دارد:
۱. مدیریت انتظارات از طریق شفافیت و انسجام در سیاستگذاری. نااطمینانی و پیامهای متناقض، خود محرک تقاضای هیجانی ارز هستند.
۲. مداخله قاعدهمند بانک مرکزی در بازار ارز، با هدف کاهش دامنه نوسان و جلوگیری از سفتهبازی، نه تثبیت دستوری نرخ در سطحی ناسازگار با fundamentals اقتصادی.
۳. کنترل تقاضای غیرمولد و سوداگرانه از طریق ابزارهای مالیاتی و نظارتی. بخش قابل توجهی از تقاضای ارز ریشه در نااطمینانی دارد، نه نیازهای واقعی اقتصاد.
این اقدامات میتوانند از تشدید بیثباتی جلوگیری کنند، اما برای ثبات پایدار کافی نیستند.
بلاغ: برای دستیابی به ثبات پایدار نرخ ارز در بلندمدت چه اصلاحاتی لازم است؟
همایونی: ثبات بلندمدت نیازمند اصلاحات عمیق در بنیانهای اقتصاد کلان است:
– کنترل تورم از مسیر مهار رشد نقدینگی: تا زمانی که رشد نقدینگی به طور معناداری بالاتر از رشد اقتصادی باشد، فشار بر نرخ ارز ادامه خواهد داشت. این امر مستلزم اصلاح نظام بانکی، توقف خلق پول بیضابطه و تقویت استقلال عملی بانک مرکزی است.
– انضباط مالی دولت و اصلاح ساختار بودجه: کسری بودجه مزمن یکی از ریشهایترین عوامل تضعیف پول ملی است. بدون اصلاح این بخش، هر سیاست ارزی محکوم به شکست خواهد بود.
– اصلاح نظام ارزی و حذف تدریجی چندنرخی بودن: حرکت به سمت یک نظام شناور مدیریتشده ضروری است. چندنرخی بودن ارز نه تنها باعث تخصیص ناکارای منابع میشود، بلکه با ایجاد رانت و بیاعتمادی، خود به عاملی برای بیثباتی تبدیل شده است.
– افزایش عرضه پایدار ارز از طریق توسعه صادرات غیرنفتی، کاهش ریسک سیاسی و بهبود روابط اقتصادی خارجی نیز میتواند تابآوری بازار ارز را در برابر شوکها افزایش دهد.
بلاغ: منظور شما از بحث کنترل نرخ ارز چیست؟
همایونی: تجربه ایران نشان میدهد که کنترل دستوری نرخ ارز تنها یک راهحل موقتی و پرهزینه است. در کوتاهمدت، میتوان با مدیریت هوشمند انتظارات و مداخله قاعدهمند، از اوجگیری نوسانات جلوگیری کرد. اما در بلندمدت، ثبات نرخ ارز تنها در سایه اصلاحات هماهنگ در سیاستهای پولی، مالی، بانکی و ارزی ممکن خواهد بود. بدون این اصلاحات ساختاری، نرخ ارز همچنان کانون اصلی بیثباتی در اقتصاد ایران باقی خواهد ماند.
بلاغ: کنترل نرخ ارز در گروی چارهجوییهای کوتاهمدت و اصلاحات بلندمدت ساختاری است؟
همایونی: تا زمانی که اقتصاد ایران از چرخه کسری بودجه، رشد بیرویه نقدینگی و نظام ارزی چندنرخی رهایی نیابد، نوسانات ارزی به عنوان یکی از کانالهای اصلی انتقال بیثباتی به کلیت اقتصاد عمل خواهد کرد.
بلاغ: نوسانات نرخ ارز در ایران چگونه است؟
همایونی: نوسانات نرخ ارز در ایران تنها یک شاخص اقتصادی نیست، بلکه نمادی از عدم تعادلهای ساختاری در سیاستهای پولی، مالی و تجاری کشور است. در شرایطی که جهشهای ارزی به یکی از عوامل کلیدی بیثباتی قیمتها و کاهش اعتماد به سیاستهای اقتصادی تبدیل شده، بررسی علمی این پدیده و راهکارهای مدیریت آن ضرورتی انکارناپذیر است.
بلاغ: نقش انتظارات تورمی و فضای روانی جامعه را در نوسانات نرخ ارز چگونه ارزیابی میکنید؟
همایونی: انتظارات تورمی یکی از مهمترین متغیرهای اثرگذار بر بازار ارز در ایران است. در اقتصادی که تورم مزمن دارد، مردم و فعالان اقتصادی به طور طبیعی به دنبال حفظ ارزش داراییهای خود هستند و ارز به یکی از ابزارهای پوشش ریسک تبدیل میشود. هرگونه سیگنال منفی سیاسی، بودجهای یا پولی میتواند این انتظارات را تشدید کرده و تقاضای احتیاطی ارز را افزایش دهد. بنابراین، سیاستگذار اگر نتواند انتظارات را مدیریت کند، حتی با وفور نسبی منابع ارزی نیز با بیثباتی مواجه خواهد شد.
بلاغ: آیا سیاست تثبیت نرخ ارز میتواند به کنترل تورم کمک کند؟
همایونی: تثبیت دستوری نرخ ارز ممکن است در کوتاهمدت اثر ظاهری بر مهار تورم داشته باشد، اما در عمل به انباشت عدم تعادلها منجر میشود. زمانی که نرخ ارز بهصورت مصنوعی پایین نگه داشته میشود، فشار تورمی به شکلهای دیگر مانند کمبود کالا، افزایش بدهی دولت یا جهش ناگهانی نرخ ارز در آینده بروز میکند. کنترل پایدار تورم نیازمند ثبات در متغیرهای بنیادین اقتصاد است، نه سرکوب یک متغیر اسمی مانند نرخ ارز.
گفتگو: مجید ناییجی
انتهای خبر/
ثبات ارزی؛ پیششرط رشد اقتصادی پایدار
«یلدا» سنتها را با زندگی امروز پیوند میدهد
