خط‌کشی میان دانش و هنر با پرگار خلاقیت

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «بلاغ» معماری، صرفاً طراحی و ساخت بنا نیست؛ بلکه تلفیقی از هویت فرهنگی، زیبایی‌شناسی، تفکر مهندسی و درک عمیق از انسان و طبیعت است.

به‌مناسبت سوم اردیبهشت و مصادف با سالروز تولد شیخ بهایی که با عنوان روز معمار نام‌گذاری شده است به سراغ سید یاسر موسوی ریاست دانشگاه آزاد اسلامی رامسر و دکترای معماری انرژی رفتیم تا با خصوصیات این رشته و تخصص بیشتر آشنا شویم.

بازار کار برای مهندسین معماری

سید یاسر موسوی رئیس دانشگاه آزاد رامسر و دکترای معماری در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «بلاغ» اظهار کرد: در حال حاضر اگر نگاهی به دفاتر معماری بیندازید، متوجه می‌شوید که معماران با سابقه‌ یک تا سه سال که توان طراحی بالایی دارند، به‌خوبی جذب بازار کار می‌شوند. به‌ویژه اگر به نرم‌افزارهای تخصصی نیز مسلط باشند.

وی افزود: انتخاب نرم‌افزار، بسته به زمینه کاری متفاوت است؛ مثلاً برای طراحی مفهومی و مدل‌سازی، نرم‌افزارهایی مثل Rhino یا SketchUp مناسب هستند. برای طراحی داخلی، 3ds Max انتخاب فوق‌العاده‌ای است. اما برای تهیه نقشه‌های فاز ۲ (اجرایی)، نرم‌افزارهای اصلی Revit و AutoCAD هستند.

این کارشناس معماری ادامه داد: نقشه‌های فاز ۲ به نقشه‌های اجرایی گفته می‌شود که شامل جزئیات دقیق پنجره‌ها، محل دقیق ستون‌ها، دیتیل‌های اجرایی و… است. ما در معماری ابتدا یک طرح اولیه (فاز یک) داریم که معمولاً با اتود دستی آغاز می‌شود. این طرح سپس باید به نقشه‌های دقیق و اجرایی فاز ۲ تبدیل شود.

موسوی خاطرنشان کرد: اگر یک دانشجوی معماری از سال اول دانشگاه وقت کافی برای یادگیری هم‌زمان مهارت‌های نرم‌افزاری و دانش فنی معماری بگذارد، می‌تواند به سطح بالایی از توانمندی برسد. منظور از دانش فنی، آشنایی دقیق با نحوه اجرای نما، نوع سنگ و ترتیب نصب آن، شاسی‌کشی، موارد جز اجرایی و… است. اگر دانشجو به این موارد مسلط باشد، می‌توان با اطمینان گفت که رشته‌ای به‌اندازه معماری نمی‌توان پیدا کرد که چنین ظرفیت بالایی برای درآمدزایی داشته باشد، چه در ایران و چه در کشورهای منطقه مانند امارات، عمان و قطر که شدیداً به‌دنبال معماران حرفه‌ای هستند.

رئیس دانشگاه آزاد رامسر یادآور شد: در ایران هم وضعیت بازار کار برای معماران رو به رشد است. اگر بخواهیم معماری را با عمران مقایسه کنیم، باید گفت که مهندس عمران بیشتر در بخش اجرا فعالیت دارد و وظیفه‌اش محاسبه و تحلیل طرح‌هایی است که معمار ارائه داده‌ها را مثل ابعاد ستون‌ها، تعداد و نوع میلگردها، ضخامت دیوارها و … . در حالی که معماری بیشتر روی طراحی تمرکز دارد و معمولاً کمتر مسئولیت مستقیم اجرای پروژه را بر عهده می‌گیرد. البته، در برخی موارد معماران وارد فاز اجرایی هم می‌شوند، اما بیشتر پروژه‌ها را مهندسان عمران در این مرحله مدیریت می‌کنند.

مهر معماران، سندی بر ساخت اصولی ساختمان

وی عنوان داشت: طی دو دهه‌ گذشته شرایط برای مهندسی معمار در ایران تغییر کرده است. محیط کار برای معماران، به‌خصوص بانوان بهتر شده است. امروزه معماران زن زیادی در زمینه طراحی داخلی و حتی نظارت اجرایی پروژه‌ها فعال هستند و حضور مؤثرشان در این فضا پذیرفته شده است. مثلاً من شخصاً معمار خانمی را می‌شناسم که در پروژه‌های سنگ‌کاری نما تا طبقات بالای ساختمان بالا می‌رود و از نزدیک کار را بررسی می‌کند.

این کارشناس معماری گفت: نظر قانونی هم، پروژه‌های ساختمانی نیاز به امضای نقشه‌ها توسط چند مهندس دارند؛ معمار، عمران، مکانیک و برق. این افراد پس از بررسی طرح، آن را مهر و امضا می‌کنند و نقشه‌ی نهایی به کارفرما تحویل داده می‌شود. بعد از طی مراحل قانونی، اجازه ساخت صادر می‌گردد. پیمانکار مسئول رسیدن به مرحله ساخت یک ساختمان است، اما از پی‌ریزی، ستون‌گذاری و سفت‌کاری، کار به‌دست مهندس عمران می‌افتد.

موسوی تصریح کرد: در این میان، برخی جزئیات هم وجود دارد که مربوط به مهندس معمار می‌شود؛ مثل طراحی حفاظ دور پنجره یا سایر بخش‌های ظاهری که اصطلاحات تخصصی خاص خود را دارند. وقتی کار به نازک‌کاری می‌رسد، دیگر نقش مهندس عمران کم‌رنگ می‌شود و میدان به معمار سپرده می‌شود. در این مرحله، نظارت بر عهده‌ مهندس معمار است.

وی بیان داشت: به‌عنوان مهندس معماری حدود ساختمان‌ها را کنترل می‌کنم؛ یعنی نظارت می‌کنم که ساخت‌ و ساز در محدوده‌ تعیین‌شده انجام شود. اگر بدون حضور مهندس معمار ساختی خارج از حدود صورت بگیرد، من به عنوان ناظر مقصر شناخته می‌شوم و باید پاسخگو باشم. حتی اگر پس از پایان ساخت، سنگ نما بریزد، باز هم ناظر معمار مسئول است. چون طراحی و نظارت بر نمای ساختمان، بر عهده‌ی معمار است.

تاریخچه و گرایش‌های تخصصی معماری در ایران

این کارشناس معماری افزود: در گذشته، معماری فقط دارای یک شاخه‌ تحصیلی بود اما به‌مرور زمان، شاخه‌هایی مثل شهرسازی، معماری داخلی، طراحی شهری، برنامه‌ریزی شهری و معماری اسلامی به آن اضافه شد. امروزه حتی گرایش‌هایی مثل «معماری انرژی» هم در مقطع کارشناسی ارشد ارائه می‌شود. دانشگاه‌های معتبری مانند علم و صنعت، تهران، و شهید بهشتی در این زمینه فعال هستند.

موسوی توضیح داد: «معماری انرژی» تلاش دارد مصرف انرژی ساختمان را به حداقل برساند. هدف این است که ساختمان‌ها به سمت «مصرف انرژی نزدیک به صفر» حرکت کنند؛ هرچند رسیدن به صفر مطلق امکان‌پذیر نیست. اینجاست که تخصص معمار اهمیت پیدا می‌کند. همان‌طور که برای انتخاب پزشک، همیشه به دنبال متخصص هستیم، در معماری نیز باید متخصص انتخاب شود. معماری تلفیقی از علم و هنر است. بخش علمی آن مثلاً تعیین ابعاد اتاق خواب، مبتنی بر عرف و دانش مهندسی است. اما بخش هنری آن در حوزه‌ی علوم انسانی قرار می‌گیرد، جایی که سلیقه و احساس دخیل است.

انتخاب گروه‌های مشاوره برای معماری

وی اظهار داشت: در ایران متأسفانه هنوز فرهنگ کار گروهی و مشورتی در معماری جا نیفتاده. ما عادت داریم انفرادی کار کنیم. مثل ورزش‌هایی که تک‌نفره‌اند؛ ولی در کار تیمی ضعف داریم. مثالی بزنم؛ در یکی از پروژه‌هایی که در دفتر کار می‌کردم، طراحی به‌تنهایی انجام شد و بعد به من ارجاع داده شد تا از منظر انرژی بررسی‌اش کنم. متوجه شدم میزان مصرف انرژی به‌طور غیرمنطقی بالا است. چرا؟ چون پنجره‌ها بیش از حد بزرگ طراحی شده بودند، فقط برای زیبایی بصری. اگر از ابتدا تیم مشاور همراه پروژه بود، اجازه چنین طرحی را فقط برای زیبایی نمی‌دادند. اینجاست که اهمیت نگاه تخصصی و گروهی در معماری روشن می‌شود.

این کارشناس معماری گفت: در مورد هنر در معماری هم باید بگویم که بسیار مهم است. مثلاً در گذشته، برای ورود به دانشگاه تهران، آزمونی برگزار می‌شد که در آن مهارت طراحی دستی بسیار مهم بود. کسانی وارد این رشته می‌شدند که از نظر هنری قوی بودند، طراحی و نقاشی بلد بودند، و اغلب روحیه لطیف‌تری داشتند. پروژه‌هایی که تولید می‌کردند هم سطح بالایی داشت. ولی با گذر زمان، این آزمون حذف شد و ورودی‌های صرفاً علمی جای آن را گرفتند. در حالی که یک معمار باید در کنار دانش، هنر و روحیه خلاق هم داشته باشد.

چالش‌ها و پیشرفت‌ها

موسوی افزود: قبل از انقلاب، ورود به معماری خیلی سخت بود. هزینه‌ تحصیل بالا بود، دانشگاه ملی (شهید بهشتی کنونی) و دانشگاه تهران آزمون‌های سختی می‌گرفتند و تحصیل در این رشته هم بسیار هزینه‌بر بود. خیلی از معمارهای قدیمی از خانواده‌های اعیانی بودند. بعد از انقلاب، مخصوصاً از دهه ۷۰ به بعد، فضا بازتر شد و الان فارغ‌التحصیل معماری از همه‌ اقشار هستند که این اتفاق بسیار مثبت و باعث پیشرفت است.

وی تاکید کرد: حال وقتی تعداد معمارها زیاد می‌شود، طبیعی‌ است که انتظار داشته باشیم به همان نسبت پروژه‌های معماری هم افزایش پیدا کند اما در عمل چنین اتفاقی نمی‌افتد. به‌عبارتی، حجم پروژه‌ها محدود است، ولی تعداد معمارها و مهندسین عمران بسیار بیشتر. همین باعث می‌شود رقابت ناسالم شکل بگیرد و پای باندبازی به‌میان بیاید.

کارفرمای خوب موجب کیفیت کار است

این کارشنای معماری در پایان خاطرنشان کرد: علیرضا تقابنی، یکی از معماران ایرانی، جمله‌ قابل‌تأملی دارد «یکی از شانس‌های بزرگ من این بود که کارفرمای خوبی نصیبم شد» واقعیت این است که در معماری، داشتن یک کارفرمای بافهم و خوش‌سلیقه، تفاوتی است.

به گزارش بلاغ؛ معماری، تنها ساختن دیوارها و سقف نیست؛ خلق فضایی برای زیستن است؛ جایی که انسان احساس امنیت، زیبایی، هویت و آرامش را در آن تجربه می‌کند. روز معمار، فرصتی است برای تجلیل از کسانی که با ذوق هنری، دانش مهندسی و نگاهی انسان‌محور، نقش‌آفرین تمدن امروز و فردای ما هستند.

در دنیایی که چالش‌های اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی هر روز پیچیده‌تر می‌شود، نقش معماران بیش از پیش برجسته است؛ آنان که می‌توانند با نگاه خلاقانه، بناهایی بسازند که نه‌فقط به چشم، بلکه به روح انسان آرامش ببخشد.

باشد که با تربیت معمارانی متعهد، متخصص و خلاق، آینده‌ای بسازیم که شایسته نسل‌های بعد باشد؛ آینده‌ای که در آن، معماری نه‌تنها پاسخ به نیاز، بلکه تجلی زیبایی، اصالت و خرد انسانی باشد.

گزارش: محمدعلی جوربنیان