وقتی جامعه مرزهای عفاف را مطالبه می‌کند
به گزارش خبرگزاری رسانه بابل به نقل از «بلاغ» عفاف و حجاب از مهم‌ترین موضوعات فرهنگی و اجتماعی جامعه ما هستند که فراتر از یک انتخاب فردی، در بستر اجتماعی و فرهنگی معنا پیدا می‌کنند. عفاف مفهومی گسترده‌تر از حجاب است و شامل خودکنترلی در تمامی ابعاد زندگی می‌شود؛ از رفتار و گفتار گرفته تا تعاملات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی. اهمیت این موضوع زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم رعایت حجاب صرفاً محدود به زنان نیست و مردان نیز مشمول آن می‌شوند.
در این گفتگو، با مریم فرضی استاد دانشگاه و کارشناس حوزه خانواده، به بررسی ابعاد مختلف عفاف و حجاب، نقش قوانین و هنجارهای اجتماعی، و همچنین جایگاه دانشگاه‌ها، رسانه‌ها و نهادهای فرهنگی در تبیین و گفتمان‌سازی این مفهوم می‌پردازیم. در ادامه، پاسخ‌های ایشان به سوالات مختلف پیرامون این موضوع را می‌خوانید.
بلاغ: تعریف شما از عفاف چیست و چه ابعادی را شامل می‌شود؟
فرضی: اساساً عفاف به معنای واقعی، نوعی خویشتن‌داری است. برای بیان مفهومی‌تر و قابل درک‌تر می‌توان گفت عفاف به معنای خویشتن‌داریِ به‌دور از افراط و تفریط است؛ به‌گونه‌ای که فرد برای خود نوعی خودکنترلی و تقوای درونی قائل شود و مراقب ورود امور ناصواب به حیطه شخصی خویش باشد. این مراقبت شامل نگاه، گفتار، ادبیات، افکار و خیالات و نیز تعاملات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است. بنابراین عفاف به‌عنوان خویشتن‌داری، تعیین حد و مرزی معتدل در تمامی حوزه‌های زندگی فرد است و دامنه‌ای بسیار گسترده دارد.
بلاغ: آیا عفاف صرفاً به حجاب محدود می‌شود؟
فرضی: نکته حائز اهمیت این است که عفاف صرفاً به حجاب محدود نمی‌شود. اما علت طرح ترکیب «عفاف و حجاب» این است که حجاب به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین مصادیق عفاف، نمود بیرونی و ظاهری بیشتری در تعاملات اجتماعیِ گسترده‌ی زن و مرد دارد. این امر به‌هیچ‌وجه به معنای انحصار عفاف در حجاب یا پوشش ظاهری نیست، بلکه عفاف تمامی ابعاد زندگی انسان را دربرمی‌گیرد و یکی از حوزه‌های آن پوشش ظاهری (حجاب) است.
بلاغ: آیا حجاب مختص زنان است؟
فرضی: عفاف اختصاص به جنسیت خاصی ندارد؛ عفاف هم زن و هم مرد را شامل می‌شود؛ چه در امور مشهود مانند تعاملات فرهنگی و اجتماعی، چه در امور نامشهود مانند افکار و مناسبات خانوادگی. عفاف در گفتار، رفتار، سلوک اجتماعی و فرهنگی و کلیه ابعاد زندگی فرد حضوری مؤثر دارد.
بلاغ: آیا حجاب را می‌توان مسئله‌ای شخصی دانست یا اجتماعی؟
فرضی: اساساً تعاملات اجتماعی ماهیت شخصی ندارند. در حریم خصوصی مانند منزل فرد از آزادی عمل برخوردار است، اما به‌محض ورود به عرصه جامعه و درگیری در تعاملات اجتماعی، رعایت چارچوب‌های پذیرفته‌شده الزامی می‌شود. بنابراین مسئله حجاب به‌عنوان یکی از جلوه‌های عفاف، ماهیت شخصی ندارد و کارکردی اجتماعی در بستر جامعه دارد.
بلاغ: دو نگرش اصلی به حجاب و آموزه‌های دینی چیست؟
فرضی: دو نگرش به حجاب و آموزه‌های دینی وجود دارد: نگرش عقیدتی که فرد ممکن است اساساً اعتقادی به حجاب نداشته باشد و نگرش اجتماعی که حتی با عدم باور شخصی، هنگام حضور در جامعه رعایت هنجارهای اجتماعیِ مبتنی بر فطرت، حیثیت جمعی و مطالبه عمومی جامعه ضروری است. بنابراین در این بستر، نگاه شخصی قابل اتکا نیست و توهین به چارچوب‌های نظام اجتماعی محسوب می‌شود. الزام به رعایت هنجارها و ارزش‌های جامعه، فارغ از باور فردی، امری گریزناپذیر است.
بلاغ: آیا قوانین پوشش ظاهری تنها مختص جوامع اسلامی است؟
فرضی: مسئله پوشش ظاهری منحصر به جوامع اسلامی نیست. دانشگاه‌های معتبر جهان در آمریکا، اروپا و… ضوابط و چارچوب‌های پوششی را برای دانشجویان و کارکنان خود به‌عنوان الزامات رسمی تعیین می‌کنند. این امر نشان‌دهنده آن است که پوشش نامناسب حتی در جوامع غیردینی نیز امری مقبول نیست و برای آن قوانینی وضع شده است.
بلاغ: ضرورت قانون‌گذاری در حوزه حجاب چیست؟
فرضی: همان‌گونه که جوامع جهانی چنین قوانین و الزاماتی را تعیین می‌کنند، جامعه دینی و اسلامی ما نیز باید با اتکا به چارچوب‌های فرهنگی، قرآن، سنت پیامبر (ص) و اهل بیت (ع)، قانون اساسی و هنجارهای اجتماعی حجاب را به‌عنوان قانونی الزام‌آور برای رعایت همگان در نظر گیرد.
بلاغ: نگاه دانشجویان و جوانان امروز به مسئله عفاف و حجاب چگونه تغییر کرده است؟
فرضی: تغییرات سبک زندگی در سال‌های اخیر قابل انکار نیست. با این حال نمی‌توان ادعا کرد که نگاه تمام جوانان و دانشجویان تغییر کرده است. بخشی از مسئله را می‌توان به ضعف سلیقه فرهنگی و کوتاهی نهادهای فرهنگی در اجرای دقیق و عادلانه قوانین، گاه همراه با سخت‌گیری‌های بی‌مورد نسبت داد که موجب دشواری و کاهش اقبال جوانان شده است.
بلاغ: چه عواملی باعث می‌شود گفتمان عفاف در بین جوانان کم‌رنگ شود؟
فرضی: اگر گفتمان عفاف به‌درستی در جامعه تبیین و کارکردهای آن برای جوانان تشریح می‌شد، مثلاً از طریق کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌ها و رسانه ملی، و شبهات به‌صورت عقلانی، قرآنی و منطقی پاسخ داده می‌شد، اکنون شاهد این حجم از آسیب‌ها نبودیم. اشکال اصلی را نه در جوانان، که در عدم اجرای راهکارهای مذکور با جدیت کافی می‌بینم و باور دارم که نهادینه‌سازی آموزه‌های دینی مانند عفاف و حجاب در بین جوانان، باورپذیری قابل توجهی خواهد داشت.
بلاغ: نقش رسانه، دانشگاه و خانواده در گفتمان‌سازی حجاب چیست؟
فرضی: پایین بودن سواد رسانه‌ای در بین جوانان، دانشجویان و در کل عموم جامعه که هر خبری را بدون تمیز می‌پذیرند، معضلی جدی است. ارتقای سواد رسانه‌ای برای تشخیص محتوای ضدارزشی و تقویت روحیه نقادی و پویایی در جوانان، امری ضروری است.
دانشگاه، کانون اصلی تصمیم‌سازی‌های ملت است. چنان‌که استاد شهید آیت‌الله بهشتی (ره) فرمودند: «دانشجو موذن جامعه است؛ اگر موذن بخوابد نماز ملت قضا می‌شود». این بیان گویای اهمیت نقش دانشگاه‌ها و دانشجویان در مواجهه با پدیده‌های فرهنگی و سیاسی است.
بلاغ: چه اقداماتی باید در دانشگاه‌ها برای تبیین صحیح حجاب انجام شود؟
فرضی: ایجاد مستمر فضای گفتمان‌سازی در میان دانشجویان با دیدگاه‌های مختلف، برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی با حضور اساتید مقبول و متخصص در حوزه‌های متفاوت و هماهنگی نهاد دانشگاه، معاونت‌های فرهنگی و پژوهشی، و حضور دانشجویان دغدغه‌مند در این حوزه می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.
بلاغ: آیا توجه به ویژگی‌های فرهنگی خاص هر دانشگاه در مسأله حجاب ضروری است؟
فرضی: توجه به ویژگی‌های فرهنگی خاص هر دانشگاه از لحاظ اقلیمی ضروری است. نیازسنجی و اجرای برنامه‌های متناسب مانند ترویج کتابخوانی با معرفی کتب علمی و عقلی در حوزه عفاف در دانشگاه‌های مستعد و معرفی سبک پوشش و تاریخچه پوشیدگی در هر اقلیم و فرهنگی، به‌جای اجرای برنامه‌های یکسان، راهبرد مؤثری خواهد بود.
فرضی: فضای مجازی بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی واقعی است که تأثیر مستقیمی بر افکار، اعتقادات و سبک زندگی نوجوانان و جوانان دارد. متأسفانه کار همسوی خانواده و نهادهای اجتماعی برای کاهش آسیب‌های این فضا به‌اندازه کافی انجام نشده است. فضای مجازی همچون تیغ دولبه است، هم می‌تواند آسیب‌زا باشد، هم بستری مناسب برای تبلیغ که استفاده درست از آن، امکان‌پذیر است.
تولید و انتشار محتوای رسانه‌ای جذاب و کوتاه، گفتمان‌سازی و معرفی مستمر کتب مفید و تشویق نویسندگان و تولیدکنندگان محتوای ارزش‌محور در این زمینه مؤثر است. هنر و رسانه ابزارهایی قدرتمند برای انتقال مفاهیم هستند. تأثیر یک فیلم یا محتوای رسانه‌ای گاه فراتر از ساعت‌ها سخنرانی است. تولید محتوای جذاب، سریع و قدرتمند می‌تواند جوان را به تفکر وادارد که خود گامی بزرگ به‌سوی موفقیت است.
بلاغ: لزوم توجه به طراحی مد و لباس با رعایت موازین شرعی و فرهنگ ایرانی اسلامی چیست؟
فرضی: رشد تولیدات پوشش در سال‌های اخیر چشمگیر بوده، اما نیازمند دقت بیشتری است. توجه به تنوع قومی و بومی با رعایت اصول عفاف و حجاب، تربیت طراحان متعهد در حوزه مد و لباس، و حل معضل قیمت‌ها در محصولات باکیفیت حجاب می‌تواند موجب استقبال جوانان از این تولیدات شود. نهادهای دولتی و فرهنگی باید در این زمینه چاره‌اندیشی کنند.
بلاغ: سه محور اصلی برای موفقیت در کار فرهنگیِ عفاف و حجاب کدام‌اند؟
فرضی: برای موفقیت در کار فرهنگیِ عفاف و حجاب، ایجاد دغدغه در کلیه سطوح ضروری است: خانواده‌ها، پدران و مادران، معلمان، اساتید دانشگاه، و تمامی متولیان امر فرهنگ و حتی نهادهای به‌ظاهر غیرمرتبط (مانند وزارت اقتصاد، مسکن). عفاف و حجاب باید در زمره اولویت‌های فکری و عملی آنان قرار گیرد.
شرط موفقیت در این حوزه علاوه بر دغدغه‌مندی، هماهنگی و همسویی تمام دستگاه‌ها در سیاست‌گذاری و تخصیص بودجه است. اختلاف دیدگاه طبیعی است، اما ساماندهی نهایی برای اجرای آموزه‌ها حیاتی می‌باشد. اگر این هماهنگی و کار فرهنگیِ مستمر سال‌ها پیش انجام می‌شد، امروز شاهد این حجم از معضل بدحجابی نبودیم و نیازی به مبارزه با آن در سطح فعلی احساس نمی‌شد.
تقویت سواد رسانه‌ای و خنثی‌سازی تبلیغات معاند نیز از دیگر ضروریات است «دغدغه‌مندی، هماهنگی و عمل همسو، دو رکن اصلی برای به حداقل رساندن آسیب‌ها هستند.»
گفتگو: محمدعلی جوربنیان
انتهای خبر/
ارسال دیدگاه
مجموع دیدگاهها : 0در انتظار بررسی : 0انتشار یافته : 0